IŞIK DOĞU'DAN YÜKSELİR-1 YAHYA AKSOY "İlim ve sanat takdir edilmediği yerden göç eder."İBNİ SİNA (980-1037) “Eğer 1000’li yıllarda Nobel ödülleri dağıtılıyor olsaydı,neredeyse tümünü Anadoludakiler alırdı.” Tarihçi Martin Kramer ilk kağıt fabrikasını kuran, mikrobu ve atomu tanımlayan, kızamık ve çiçek hastalığını keşfeden,ilk göz ve kanser ameliyatını yapan,cüzzamın ve veremin tedavisini ilk uygulayan;büyük ,küçük kan dolaşımını bulan,trigonometriyi,tanjant, kotenjantı  ilk kullanan,dünyanın çevresini, yıldızların yer açıklıklarını ilk ölçen, ilk uçağı, denizaltını yapan,yer çekimini bulan, ilk dünya haritasını çizen fakat  hakkı teslim edilmemiş ve göz ardı edilmiş Türk ve Müslüman bilim adamlarını saygı ile anıyoruz.Onlar buldular, keşfettiler ama Batı geliştirdi. Botanik,astronomi,metalutji,coğrafya, matematik ve tarih gibi çok çeşitli alanlarda çalışmaları ile ünlü Dinaverî, İran-Dinaver(828-896) bölgesinde doğmuş ve Anadolu’yu da gezerek  eserlerine aktarmıştır.Evinin çatı kısmını rasathane yapmıştır. Cerrahide  dikiş malzemesi olarak ilk kez hayvan bağırsağını kullanmış, tıp ile ahlâk arasında ilişki üzerinde durmuş,tıp biliminde deney ve gözlemlerin önemime vurgu yapmıştır.Rey şehrinde doğan Ebubelir-Er- Râzî(865-932)Fizik, felsefe, tıp,kimya alanlarında ikiyüz’den fazla eser vermiştir. X.yüzyılın önde gelen  astronom ve astrologlarından Ebu Ma’şer El Belhî(785-886), med-cezir(gel-git) olayını ilk keşfeden bilgindir.Ona göre,”zamanı belirleyen ve mevsimlerin meydana gelmesini sağlayan yıldızlar,elbette ki her şahsın ahlak,karakter ve psikolojik yapısı üzerinde de etkili olacaktır.” Türkistan’ın Farab şehrinde dünyaya gelen,Buhara, Bağdat, Şam,Kahire,Harran ve Halep gibi zamanın  önemli  ilim merkezlerini dolaşan, tıp,felsefe, mantık,matematik,musiki ve siyaset bilimi alanlarında eserler veren Farabî(870-950),ilimleri sınıflandırmış,Türk kimliğini ve töresini bırakmamıştır Dünya tarihinde ilk defa 794’te Bağdat’ta kağıt fabrikasını kuran,Gutenberg’e ilham veren ve tüm dünyada yeni bir devrin başlamasına  çığır açan, Abbasi İmparatorluğunda on yedi yıllık vezirliği sırasında büyük hizmetler yapan İbni Fazıl(739-805) ilmin yayılmasını kolaylaştırdı. İnsanın uçması konusunda ilk ilmi ve pratik teşebbüsü,İslam bilgini Endülüslü İbni Firnas’ın(?-888) yaptığı tarihi kaynaklarda yer almıştır. Fen alanında hemen her dalda yüksek bilgi sahibi olan El-Kindi(9.yy), sıvıların özgül ağırlıklarını ölçen,geometride açıları ilk defa pergel ile ölçen, 20 ayrı sahada 270 eser veren bilim insanı.  Asya’da tarihi bir bölge olan  Harezm’de doğan (973-1051) ,dünyanın döndüğünü ilk bulan,Ümit Burnu, Amerika ve Japonya’nın varlığından bahseden ilk Müslüman-Türk bilim adamı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmet el-Birûnî’dir. Çok yönlü bir bilim adamı olan Birûnî, astronomi üzerine yaptığı çalışmayı Gazneli Mahmut’un oğlu Mesut’a sundu. Sultan Mesut’da bunun üzerine ,kendisine dönemin en değerli armağanı olan  bir fil yükü gümüşü hediye edince,”Bu armağan beni baştan çıkarır, bilimden uzaklaştırır.” Diyerek bu hediyeyi geri çevirdi Tarihi İpek Yolu üzerinde Meşhed ile Semerkand arasında ticaret ve bilim durağı olarak bilinen  kentlerin anası Merv'in " Ateşin ilk defa  bulunduğu yer" olarak tanınması  ile ilgili olarak  ortaya çıkan çok sayıda efsane bulunmakta , şehrin gizini  ve özünü bu sözlü ve yazılı kültür ürünleri anlatmaktadır...Tarihî kentler üzerine çok sayıda sözlü kültür ürünü bulunduğu gerçeği edebiyat tarihinde önemli yerini almış bulunmakta. (Sürecek)